Γκολντόνι, Κάρλο

(Carlo Goldoni, Βενετία 1707 – Παρίσι 1793). Ιταλός κωμωδιογράφος. Από μικρός έδειξε εξαιρετική αγάπη για το θέατρο και σε ηλικία μόλις 8 ετών έγραψε το πρώτο έργο του για το οικογενειακό θεατράκι. Καθώς ο πατέρας του ήταν γιατρός και πήγαινε από πόλη σε πόλη, ο νεαρός Γ. φοίτησε σε διάφορα σχολεία και αργότερα σπούδασε νομικά σε διάφορα πανεπιστήμια για να πάρει τελικά πτυχίο από την Πάντοβα το 1731. Οι μετακινήσεις αυτές εμπλούτισαν τις γνώσεις του περισσότερο από τις μελέτες του: γνώρισε διάφορες περιοχές και κοινωνικούς κύκλους της Ιταλίας, είχε την πρώτη ρομαντική επαφή του με τους θεατρικούς κύκλους και έφυγε με έναν θίασο, αποβλήθηκε από το κολέγιο, γιατί έγραψε προσβλητική σάτιρα για τα κορίτσια της Παβία και είχε τις πρώτες του ερωτικές περιπέτειες. Από το 1732 που διορίστηκε δικηγόρος, άσκησε το επάγγελμα του στη Βενετία. Στην προσπάθειά του όμως (κυρίως μετά τον γάμο του με τη Γενοβέζα Νικολέτα Κόνιο) να αυξήσει τα μέτρια εισοδήματά του άσκησε διάφορα επαγγέλματα (διπλωματικός αντιπρόσωπος της Βενετίας στο Μιλάνο, πρόξενος της Γένοβας στη Βενετία κλπ.) και παράλληλα δοκίμασε την τύχη του στο θέατρο. Από το 1734 έως το 1743, διηύθυνε δύο από τα μεγαλύτερα θέατρα της Βενετίας, ένα μελοδραματικό και ένα πρόζας, καθώς και κωμικοτραγωδίες και ιντερμέδια, που δεν απομακρύνονταν από την παράδοση, παρά τα πολλά ανανεωτικά τους στοιχεία. Κανένα από τα έργα αυτά δεν είναι αξιόλογο, όμως ο Γ. αντιλήφθηκε την ανάγκη μεταρρύθμισης της ιταλικής κωμωδίας, που κινδύνευε να πεθάνει από ασφυξία μέσα στα αυστηρά καλούπια της Κομέντια ντελ άρτε (Commedia dell’ arte),όπου ηθοποιοί με μάσκες αυτοσχεδίαζαν διάλογους πάνω σε ένα πρόχειρο σχεδίασμα υπόθεσης (σενάριο καμβά). Έτσι στην πρώτη κωμωδία του (1738) ο Γ. παρουσίασε πλήρως γραμμένο τον ρόλο του πρωταγωνιστή. Αλλά η μεταρρύθμιση θα αργούσε ακόμη. Πολιτικές περιπέτειες στην Ιταλία ανάγκασαν τον Γ. να ασχοληθεί με τη δικηγορία σε διάφορες πόλεις, χωρίς να λησμονήσει τελείως το θέατρο. Σε αυτή την περίοδο ανήκει ο Υπηρέτης δύο αφεντάδων, σενάριο για τον αρλεκίνο Αντόνιο Σάκι. Το 1747 υπέγραψε πενταετές συμβόλαιο με τον θίασο Τζερόλαμο Μέντεμπαχ και παρά τις δυσκολίες και τις αντιδράσεις που συνάντησε, κατόρθωσε να επιβάλει την κατάργηση της προσωπίδας και την αντικατάσταση των παλαιών σεναρίων με κωμωδίες που είχαν πλήρες σενάριο. Η επιτυχία του με την Πονηρή Χήρα (1748), ήταν τέτοια που τρόμαξε τους άλλους θεατρώνες της Βενετίας (όπου υπήρχαν έξι θέατρα) και το θέατρο Σαν Σαμουέλε ανέβασε παρωδίες των κωμωδιών του Γ., τις οποίες έγραψε ο αβάς Πιέτρο Κιάρι. Ο Γ. αντέδρασε και υποσχέθηκε στο κοινό του ότι θα παρουσιάσει 16 νέες κωμωδίες στο θεατρικό έτος 1750-51. Κράτησε την υπόσχεσή του και μάλιστα ανάμεσα στα έργα αυτά υπάρχουν ορισμένα από τα καλύτερα του όπως Το καφενείο και Ο ψεύτης.Οι διαφωνίες με τον θιασάρχη και οι οικονομικές δυσκολίες ανάγκασαν τον Γ. να διαλύσει τη συνεργασία του με τον Μέντεμπαχ και να υπογράψει δεκαετές συμβόλαιο με τον Φραντσέσκο Βεντρατίν για το θέατρο Σαν Λούκα. Πριν όμως διακόψει την επιτυχημένη αυτή συνεργασία παρουσίασε το αριστούργημά του, Η Λοκαντιέρα (1753). Η συνεργασία του με τον νέο θίασο ξεκίνησε άσχημα και ο Γ. αναγκάστηκε να ξαναρχίσει να γράφει δακρύβρεχτες κωμικοτραγωδίες για να συναγωνιστεί τον Κιάρι, που είχε πάρει τη θέση του ως συγγραφέας του θιάσου του Μέντεμπαχ. Το 1756 μία πρόσκληση στην αυλή της Πάρμα ανύψωσε το ηθικό του και βελτίωσε τα οικονομικά του. Αφού έζησε για λίγο στη Ρώμη και σε άλλες πόλεις, ξαναγύρισε (1758) στη Βενετία, όπου έγραψε πολλά έργα. Ταυτόχρονα και ενώ ο παλαιός αντίπαλός του, Κιάρι, είχε φύγει από το προσκήνιο, ο Γ. αντιμετώπισε έναν νέο, περισσότερο επικίνδυνο και ύπουλο εχθρό, τον κόμη Κάρλο Γκότσι, που για να καταπολεμήσει το δημοκρατικό θέατρο του Γ., παρουσίασε ένα αριστοκρατικό, φαντασμαγορικό και αντιρεαλιστικό θέατρο. Ο Γκότσι σημείωσε στην αρχή επιτυχία και ο Γ., γεμάτος πίκρα, δέχτηκε την πρόσκληση του ιταλικού θεάτρου (Théâtre italien)του Παρισιού, όπου ξανάρχισε την προσπάθεια να ξεριζώσει την παράδοση της Κομέντια ντελ άρτε.Παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε, δεν θέλησε να ξαναγυρίσει στη Βενετία όπου συνεχιζόταν η εναντίον του πολεμική –αν και η Βεντάλια (1765), σημείωσε μεγάλη επιτυχία– και δέχτηκε τη θέση καθηγητή της ιταλικής στην αυλή του Λουδοβίκου IE’. Το 1769, έπειτα από τέσσερα χρόνια αυλικής ζωής, ο Γ. είχε εξασφαλίσει ετήσια βασιλική επιχορήγηση, που τη συμπλήρωνε γράφοντας μελοδράματα για την Οπερά κομίκ (Opéra comique)του Παρισιού και κωμωδίες που έστελνε στη Βενετία. Μία κωμωδία που έγραψε στη γαλλική γλώσσα (1771) σημείωσε μεγάλη επιτυχία, η επόμενη όμως προσπάθειά του, πάλι στα γαλλικά (1776), απέτυχε. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, που συνέπεσαν με τα πρώτα της Γαλλικής επανάστασης, ήταν δραματικά για τον Γ. που πέθανε σε αθλιότητα. Ο Γ. έγραψε περισσότερα από 200 έργα. Ακόμα και αν αφαιρεθούν οι προχειρογραμμένες κωμικοτραγωδίες, τα λιμπρέτα μελοδραμάτων (αν και μερικά από αυτά έχουν μεγάλη ιστορική αξία) και οι κωμωδίες σε ιταλικούς στίχους, το έργο του Γ. μένει ένα από τα ογκωδέστερα και σημαντικότερα της ιταλικής θεατρικής λογοτεχνίας. Απέφευγε τις μεταφορικές εκφράσεις και τις υπερβολές και έμενε προσκολλημένος στην κοινή λογική. Απορρίπτοντας τη μονότονη χυδαιότητα της Κομέντια ντελ άρτε,που είχε πλέον εκφυλιστεί, έδωσε στην κωμωδία του ευγένεια, συνοχή και αλήθεια. Οι κωμωδίες του Γ. είναι η έξαρση των καθημερινών αρετών σε αντίθεση με τους μυθικούς ηρωισμούς και η καταξίωση των ταπεινών πραγμάτων. Ο Γ. υπήρξε ο πατέρας του νεότερου ιταλικού θεάτρου, που του έδωσε κατεύθυνση για να γίνει καθρέφτης της δημιουργημένης κοινωνίας. Το έργο του Γ. προκάλεσε εξαιρετικό ενδιαφέρον στην Ελλάδα και επηρέασε το νεοελληνικό θέατρο. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι πρώτες μεταφράσεις έγιναν πολύ πριν από την απελευθέρωση της χώρας και μάλιστα στην πατρίδα του Γ. Έτσι το 1791 τυπώθηκε στη Βενετία στα ελληνικά Ο καφενές σε μετάφραση Σπ. Βλαντή και το 1817 η Παμέλα ύπανδρος σε μετάφραση Φραγκίσκου Βαρέ. Άλλες μεταφράσεις έγιναν στη Βιέννη το 1791 και το 1818. Εκλογή από το έργο του με τον τίτλο Αι εκλεκτότεραι κωμωδίαι με μεταφραστή τον ηγεμόνα της Βλαχίας I. Καρατζά εκδόθηκε σε δύο τόμους στο Ναύπλιο το 1834. Η μετάφραση των έργων του Γ. συνεχίστηκε και στα νεότερα χρόνια και οι ελληνικές σκηνές παρουσιάζουν μέχρι τις μέρες μας τα έργα του. Αφίσα για μια παράσταση του έργου του Γκολντόνι «Υπηρέτης δύο αφεντάδων», στο Τόκιο. 0 Ιταλός κωμωδιογράφος Κάρλο Γκολντόνι, σε προσωπογραφία του Αλεσάντρο Λόνγκι (Μουσείο Γκολντόνι, Βενετία). Σκηνή από την κωμωδία του Κάρλο Γκολντόνι «Οι ξεμυαλισμένες», όπως την παρουσίασε ο «Θίασος των νέων» στη Ρώμη, σε σκηνοθεσία του Τζόρτζιο ντι Λούλο (φωτ. Igda). Σκηνογραφία του Ιταλού σκηνοθέτη Λουτσιάνο Νταμιάνι για κωμωδία του Κάρλο Γκολντόνι.